حجیت مثبتات اصول و امارات و کارکرد حقوقی آن

حجیت مثبتات اصول و امارات از مباحث مهم علم اصول بوده که از گذشته مورد بحث بوده است. دانشمندان متقدم از اصولیون در موضوع مثبتات اصول اکثرا قائل به حجیت مثبتات اصول بوده اند و ملاک حجیت آنها این بوده است که استصحاب را از باب افاده ظن حجت میدانستند لذا مثبتات آن را حجت لحاظ مینمودند اما متأخرین نوعا قائل به عدم حجیت مثبتات اصول هستند و موافقین حجیت مثبتات اصول به ادله زیر مانند اطلاق ادله روایی استصحاب، تعبد به ملزوم مستلزم تعبد به لازم و احراز لوازم مستصحب با احراز یقین سابق تعبدی تمسّک جسته اند که البته مورد نقد علمای اصول قرار گرفته است. اما مخالفین حجیت مثبتات اصول به ادله زیر استناد جسته اند: تعارض بین جانب ثابت و مثبت، عدم شمول روایات استصحاب نسبت به مثبت (آثار غیرشرعی)، عدم قابلیت تعلق جعل شرعی به آثار عقلی و عادی، قصور ادله استصحاب نسبت به لوازم عقلی و عادی، عدم وجود اطلاق در ادله استصحاب نسبت به آثار عقلی و عادی، عدم انصراف ادله استصحاب نسبت به آثار عقلی و عادی، عدم دلیل اثباتی بر ثبوت لوازم مودّی، لزوم تقدم شیی علی نفسه. البته مواردی از اصل عدم حجیت استثنا شده است مانند خفا و جلاء واسطه که این دو مورد حجت میباشد و همچنین مواردی مانند استصحاب شرط یا مانع و استصحاب برائت از تکلیف برای نفی عقاب و... مورد اختلاف بین اصولیون میباشد. اما در مورد امارات از قدیم اختلافی در حجیت مثبتات آنها نبوده است و نوعا علماء حجیت آنرا مفروض لحاظ نموده اند و به ادله زیر استناد جسته اند: امارات حاکی و کاشف از مودایشان (واقع) میباشند، استفاده از اصل تتمیم کشف و طریقیت، شمول دلیل حجیت اماره بر اعتبار ظن نوعی حاصل از لازم، اطلاق ادله امارات. البته در میان متاخرین بعضی از اصولیون بین لوازم ذاتی و اتفاقی تفصیل قائل شده اند بطوری که لوازم ذاتی امارات را حجت و لوازم ذاتی اتفاقی را غیر حجت میدانند. اما در مورد کاربرد مثبتات اصول و امارات به نظر میرسد قانونگذار در موادی مانند ماده 873، 874، 879، 1017 قانون مدنی و... از مثبتات اصول بحث کرده باشد و در بعضی از همین مواد مثبتات اصل را حجت تلقی کرده باشد و همچنین قانونگذار در موادی مانند ماده 747، 35، 1158، 1159، 1134، 747، 1273 قانون مدنی از مثبتات امارات بهره برده باشد.